Image
AI biedt enorme kansen voor het onderwijs
Interview met Bruno Vanobbergen, Directeur-Generaal van Katholiek Onderwijs Vlaanderen en Voorzitter van Vluchtelingenwerk Vlaanderen
Het onderwijs hervormen is geen eenvoudige klus, maar Bruno gaat de uitdaging graag aan en is vastberaden om er zijn tanden in te zetten. Met zijn ervaring, ideeën en visie is veel mogelijk, misschien zelfs een beter onderwijs. Maar hoe zit het met zijn digitale kennis? Vragen of hij zijn smartphone in de ‘deconnectie-doos’ wil leggen tijdens dit interview, laat ik maar achterwege, hoewel ik benieuwd ben naar zijn mening hierover. “Er is een constante verwachting om in de gaten te houden wat er gebeurt.”
Bruno Vanobbergen heeft het druk, dat is zeker. Sinds hij directeur-generaal van Katholiek Onderwijs Vlaanderen is, zit zijn agenda vol met vergaderingen, bijeenkomsten en interviews. Als dat nog niet genoeg was, nam hij ook het voorzitterschap van Vluchtelingenwerk Vlaanderen op zich. Toch maakt hij na een lange werkdag graag tijd voor een gesprek bij de Broeders van Liefde in Gent – zijn thuisstad – voor een boeiende ontmoeting. Sommige mensen kunnen gewoon niet stilzitten, en Bruno is daar duidelijk één van.
“Dit is zeker niet mijn eerste bezoek hier,” begint hij. “De afgelopen vijf jaar heb ik vanuit het Agentschap Opgroeien vaak samengewerkt met Broeders van Liefde aan welzijnsprojecten. We werkten aan manieren om kwetsbare gezinnen te ondersteunen, en via een begeleidingsprogramma hebben we ons gericht op geestelijke gezondheidszorg en opvoedings- en gezinsondersteuning. We onderzochten ook of we gezinnen tijdelijk uit hun thuissituatie konden halen voor intensievere begeleiding. Samen met de Broeders van Liefde bekeken we de mogelijkheden voor geestelijke gezondheidszorg en tijdelijke huisvesting voor deze gezinnen.”
Wat is volgens jou de allergrootste uitdaging in het onderwijs?
Bruno: “Het lerarentekort is zonder twijfel onze grootste zorg. In Vlaanderen zijn er nog steeds zo’n 3.000 openstaande vacatures in het onderwijs. Dat aantal is de afgelopen tien jaar drastisch toegenomen en dat baart ons grote zorgen. Dit tekort raakt niet alleen scholen en leerkrachten, maar ook leerlingen en hun ouders.”
“Het lerarentekort beperkt zich niet tot het vinden van nieuwe leerkrachten, maar ook tot het behouden van de mensen die al in het onderwijs werken. Velen verlaten na korte tijd het beroep: zowel jonge leerkrachten als zij-instromers, maar ook ervaren krachten. Ongeveer een kwart van de jonge leerkrachten geeft na een jaar al aan te willen stoppen. Dat is een enorme uitdaging.”
Heeft het lerarentekort impact op de kwaliteit van het onderwijs?
Bruno: “Absoluut. Er zijn leerlingen in het secundair onderwijs die nauwelijks nog Frans krijgen, simpelweg omdat er geen leerkracht beschikbaar is. Dit is niet alleen een probleem voor die leerlingen, maar het heeft een negatieve impact op de algehele kwaliteit van ons onderwijs.”
“Ik geloof sterk dat, wanneer we het lerarentekort structureel aanpakken, de kwaliteit van het onderwijs ook zal verbeteren. Een van de manieren om dat te doen, is door beginnende leerkrachten beter te begeleiden. Denk aan een systeem waarbij zij in het begin minder lesuren hebben, zodat ze meer tijd kunnen besteden aan lesvoorbereiding en zelfontwikkeling als leerkracht. Dit zou hun werkdruk verlagen en hun kwaliteit verhogen, wat uiteindelijk ten goede komt aan de leerlingen.”
Bruno Vanobbergen (52)
- Bruno is een Belgisch pedagoog. Hij was administrateur-generaal van het agentschap Opgroeien en kinderrechtencommissaris van Vlaanderen. Sinds augustus 2024 is hij directeur-generaal van Katholiek Onderwijs Vlaanderen.
- Daarnaast bekleedt hij sinds september 2024 de functie van voorzitter van Vluchtelingenwerk Vlaanderen. Volgens Bruno zijn deze functies perfect te combineren, mits de juiste balans.
- Bruno is getrouwd en vader van drie kinderen: twee zonen (22 en 9 jaar oud) en een dochter (11 jaar oud). Hij probeert zo vaak mogelijk met het gezin fijne ervaringen te beleven.
“Het is essentieel om je leven en werk te laten vormen door passie”
Wat betekent ‘katholiek onderwijs’ voor jou?
Bruno: “Voor mij betekent de katholieke identiteit dat iedereen welkom is, dat er ruimte is voor dialoog, en dat we aandacht hebben voor iedereen in onze samenleving. Het is onze verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat niemand wordt uitgesloten, zeker nu we geconfronteerd worden met een toenemend aantal leerlingen dat zonder diploma de school verlaat. Vooral kwetsbare groepen, zoals kinderen uit kansarme gezinnen, kinderen met een beperking en vluchtelingenkinderen, verdienen onze aandacht. Het is zorgwekkend, en daarom moeten we een omgeving creëren waarin diversiteit en gelijkheid centraal staan.”
“Daarnaast staan we voor complexe uitdagingen zoals psychische problemen bij jongeren, leerstoornissen en moeilijke gezinssituaties. Het is niet realistisch om te verwachten dat één leerkracht al deze problemen alleen kan oplossen. Er is een structurele samenwerking tussen onderwijs en welzijn nodig. De Broeders van Liefde, met hun expertise in zowel onderwijs als jeugdzorg, kunnen daarin een belangrijke partner zijn. Door samen te werken, kunnen we leerkrachten ondersteunen en voorkomen dat leerlingen uit de boot vallen. We moeten hen perspectief bieden.”
Hoe kijk je naar de rol van het buitengewoon onderwijs?
Bruno: “Buitengewoon onderwijs blijft een belangrijke rol spelen, maar we moeten evolueren naar een model waarin gewoon en buitengewoon onderwijs elkaar versterken. We moeten afstappen van het idee dat kinderen met extra noden altijd in aparte scholen worden ondergebracht. In plaats daarvan moeten we een continuüm van zorg bieden, waarin we deze kinderen zoveel mogelijk binnen de reguliere schoolomgeving houden, met de nodige ondersteuning.”
“Ik vind het idee van een campus waar gewoon en buitengewoon onderwijs samenkomen bijzonder waardevol. Zo kan een inclusieve leeromgeving ontstaan waar alle kinderen, ongeacht hun achtergrond of noden, samen kunnen leren en groeien.”
En wat met levenslang leren?
Bruno: “Levenslang leren blijft essentieel, zeker in een samenleving die voortdurend in beweging is. Het volwassenenonderwijs speelt daar een grote rol in. Het biedt mensen die vroeger zijn uitgevallen een tweede kans om hun diploma te behalen en helpt nieuwkomers hun plek in onze maatschappij te vinden.”
“Een uitdaging is om ook mensen met een lager inkomen, die vaak minder tijd en middelen hebben, te bereiken. Een interessant idee dat ooit door Peter Adriaenssens werd geopperd, is het ‘leerkrediet’. Mensen zouden hiermee leerpunten opbouwen die ze later kunnen inzetten om zich bij te scholen. Dit zou vooral voor mensen die op jonge leeftijd uitvallen een oplossing kunnen bieden. Zo krijgen ze de kans om later terug te keren en hun kansen op de arbeidsmarkt te vergroten.”
Wat is de impact van digitaal leren en toegang tot internet op het onderwijs?
Bruno: “De pandemie heeft duidelijk gemaakt hoe groot de digitale kloof is. Veel leerlingen hadden thuis geen toegang tot digitale middelen, wat een grote groep volledig buitenspel heeft gezet. De overheid heeft daarna laptops voorzien, maar dat is slechts een deel van de oplossing. Het gaat er ook om dat die laptops thuis bruikbaar zijn, dat er stabiel internet is, en dat ouders voldoende ondersteund worden om hun kinderen te helpen. Vooral in steden zoals Brussel, waar financiële kwetsbaarheid groot is, blijft dit een uitdaging. We moeten blijven investeren om te voorkomen dat leerlingen digitaal uitgesloten raken.”
Kunnen scholen bijdragen aan meer fysieke activiteit en spel tijdens de vrije tijd?
Bruno: “Het is zorgwekkend dat kinderen steeds minder buiten spelen en meer tijd achter schermen doorbrengen. Onderzoek uit Scandinavië toont aan dat de actieradius van kinderen – de ruimte waarin ze zich vrij kunnen bewegen – de afgelopen decennia drastisch is verminderd. Dit heeft gevolgen voor hun creativiteit en zelfontplooiing.”
“Scholen kunnen hier een tegenwicht bieden door bewust tijd vrij te maken voor sport en ongestructureerde spelmomenten. Kinderen moeten weer de kans krijgen om vrij te spelen en hun omgeving te ontdekken. Ongestructureerde tijd is essentieel voor hun ontwikkeling, omdat het hen ruimte biedt om hun creativiteit en sociale vaardigheden te ontwikkelen.”
Welke rol zie je voor AI in het onderwijs?
Bruno: “AI biedt enorme kansen. Een van de grootste voordelen is dat we het leerproces kunnen individualiseren. Met behulp van AI kunnen we methodes ontwikkelen die leerlingen op hun eigen tempo en niveau begeleiden. Denk aan gepersonaliseerde feedback en foutenanalyse, die voor een leerkracht moeilijk te realiseren zijn in een grote klas.”
“Aan de andere kant blijft de leerkracht onmisbaar voor de emotionele en sociale begeleiding van leerlingen. AI kan ondersteuning bieden, maar het menselijk aspect van onderwijs blijft onvervangbaar.”
Kun jij zelf af en toe deconnecteren?
Bruno: “Ja, ik vind dat belangrijk, maar of het altijd lukt, is een andere zaak. (lacht) Op vakantie lukt het redelijk goed om deconnectie te maken. Ik kan een dag zonder smartphone, hoewel ik ‘s ochtends en ‘s avonds wel even check of er geen dringende zaken zijn. Maar ik kan uren wandelen zonder mijn telefoon.”
“In het dagelijks leven is dat moeilijker. We zijn zo gewend om alert en bereikbaar te moeten zijn. Toch zorg ik ervoor dat ik tijd vrijmaak voor mijn gezin, bijvoorbeeld door samen uitstapjes te maken of gewoon thuis quality time door te brengen.”
Heeft jouw werk invloed gehad op je rol als vader?
Bruno: “Ja, absoluut. Mijn ervaring als kinderrechtencommissaris heeft mij diep geraakt en mij bewuster gemaakt van de harde realiteit waarin veel kinderen zich bevinden. Ik probeer mijn kinderen te laten zien dat er verschillende werelden bestaan en dat ze zich bewust moeten zijn van de uitdagingen waarmee andere kinderen geconfronteerd worden. Dit heeft me geholpen om een bewuste en betrokken vader te zijn.”
“Concreet proberen mijn vrouw en ik de leefwereld van onze kinderen te verbreden. We praten bijvoorbeeld met hen over wat het betekent om een kind in een moeilijke situatie te zien, zoals een kind in een rolstoel of een bedelend kind op straat. We hopen dat ze empathie ontwikkelen voor kinderen die in moeilijkere omstandigheden opgroeien.”
Tot slot: wat is de belangrijkste levensles die je op school hebt geleerd?
Bruno: “Het is eigenlijk een reflectie achteraf, maar het belangrijkste dat ik heb geleerd, is hoe essentieel het is om je leven en werk te laten vormen door passie. Ik heb het geluk gehad om fantastische leerkrachten te ontmoeten, die zo enthousiast waren over hun vakgebied dat ze dat gevoel overdroegen op hun leerlingen. Dat inspireerde me enorm.”
“Die ervaring heeft me doen inzien hoe belangrijk het is om kinderen en jongeren de tijd en ruimte te geven om te ontdekken wat hen echt motiveert. Voor sommigen gebeurt dat snel, voor anderen heeft het wat meer tijd nodig. Als ze eenmaal hun passie ontdekken,
"Eén leerkracht kan niet alles oplossen; samenwerking tussen onderwijs en welzijn is cruciaal. Broeders van Liefde kan hierin een belangrijke partner zijn."
