We ontmoeten de drukbezette Hendrik op de groene campus van het psychiatrisch ziekenhuis Alexianen in Tienen. Hij loodst ons door binnentuinen en gebouwen. De campus is veel groter dan je van op straat kan inschatten. Er is ademruimte en de mensen die we tegenkomen, stralen rust uit. We nemen plaats in Hendrik zijn kantoor, dat al behoorlijk opgewarmd is door de zon. Maar veel tijd spendeert hij toch niet aan zijn bureau. Hij heeft gesprekken met zijn patiënten, leidt een afdeling, moet vergaderen, en is actief in meerdere zorginstellingen.

NIEUWE VERSLAVINGEN

“Het team van de afdeling Verslavingszorg behandelde vroeger de veel voorkomende verslavingen zoals alcohol-, drugs- of medicatieverslaving. Sinds enkele jaren zijn daar gedragsverslavingen bijgekomen zoals gamen, gokken, kopen of social mediagebruik. We zijn toen gestart met een ambulante groep patiënten die op regelmatige basis samenkomt. Zowel residentiële als ambulante patiënten nemen daaraan deel. Deze specifieke verslavingen worden daar besproken en de patiënten hebben deugd van dit onderlinge contact.”

MAGNEET

“De kracht waarmee digitale toepassingen en technologie worden aangeboden, is enorm. En de optimalisatie van die technologie zorgt ervoor dat we ons erin laten meesleuren. Denk bijvoorbeeld aan gokken. 20 jaar geleden was gokverslaving een niche. Vandaag kan je online alles doen wat je wil en ligt de gokwereld volledig binnen handbereik. Smartphones, apps, games … worden op zo’n manier gemaakt dat ze verslavend zijn. Een mogelijk verslavend middel is eigenlijk als een magneet. Het trekt je aan. En eraan weerstaan is niet altijd makkelijk.” We denken aan onze eigen omgeving en gewoonten. Scrollen op de smartphone is altijd bereikbaar. Ergens wachten en wat voor je uit staren of met je medemens babbelen, dat lijkt iets uit lang vervlogen tijden. We vragen ons af of die aantrekkingskracht te stoppen is. “Vaak hebben mensen wel op tijd een intern stemmetje dat zegt ‘nu moet ik stoppen, ik verspil hier veel te veel tijd aan’, wanneer ze net doelloos een half uur op social media hebben gescrold. Maar soms horen ze dat stemmetje niet. En die mensen beginnen te merken dat ze niet meer zonder dat digitaal middel kunnen. Ze hebben geen controle meer over hun gebruik. Hun werk, studie, relatie of spaarcenten komen in het gedrang. En dan kan de situatie erg problematisch worden. Als je de controle verliest, het gewone leven onder druk komt te staan en allerlei zaken beginnen mis te lopen, is dat een teken dat er sprake is van een verslaving.”

WINST

Die digitale gedragsverslavingen kennen een extra uitdaging: je verslavend middel is altijd in je buurt. Die smartphone heb je voortdurend bij de hand. Dat zorgt voor een stroomversnelling in de verslaving. “En dat is niet de enige grote uitdaging. De industrie achter verslavende apps en games is enorm machtig. Zij bouwen hun toepassingen met als doel om mensen verslaafd te krijgen. De industrie bespeelt een kwetsbaarheid die wij allemaal in ons dragen.” Dat lijkt ons een heel frustrerende situatie voor een psychiater die daar elke dag de gevolgen van ziet. We vragen Hendrik of hij zich machteloos voelt of de strijd zonder moeite blijft voeren. “Vanuit de hulpverlening waarschuwen wij voor de gevolgen van digitale verslavingen zoals gamen en gokken, waar er zo’n sterke industrie achter actief is. Wij proberen te wegen op het beleid. Het is soms absurd om te zien: denk maar aan gokfirma’s die jeugdvoetbalclubs sponsoren. Als kind kom je op die manier dus al in contact met die wereld. En die industrie is natuurlijk enkel uit op geld. Hun prioriteit is het optimaliseren van hun winsten ten koste van mensen die spelen.” Dat besef is confronterend. De rust en kalmte die Hendrik uitstraalt, zelfs als hij over zulke kwalijke tendensen praat, is bewonderenswaardig.
 

IN MIJNEN TIJD…

Hendrik werkt al jaren als psychiater en heeft verslavingen zien evolueren. Hij ziet hoe de maatschappij verandert en wat dat met de mens doet. Hij merkt dat er minder menselijke connectie is. Want op de tram, in de wachtzaal of zelfs aan tafel met je gezin: de smartphone is overal. “Ik vergelijk wel eens met mijn eigen jeugd. Internet? Ja, zodra het beschikbaar werd, gebruikten we het. Maar alles verliep traag en moeizaam. Wou je iets opzoeken? Dan moest je wat geduld hebben. Dat was dus niet zo aantrekkelijk. Gamen? Ja, wij speelden analoog… gewoon een gezelschapsspel dus! Ganzenbord of mens-erger-je-niet. Je moest er mensen voor samen krijgen, en na een tijdje was het afgelopen en zat het spelen erop. We vonden wel iets anders om te doen. De jongeren vandaag worden geconfronteerd met heel wat moeilijkere situaties op dat vlak. De laatste 10 jaar evolueert alles veel sneller. Denk simpelweg aan shoppen: alles is online beschikbaar. Dat houdt risico’s in. En zodra iemand in de stroom van een game zit bijvoorbeeld, is het enorm moeilijk om uit de kracht van die magneet te geraken. En dan gamen mensen soms de hele nacht door. Een andere tendens is bingewatchen. Vroeger keken wij Dallas op donderdagavond en spraken wij daar met onze vrienden een week over (lacht). Nu kijken mensen urenlang series en geraken eraan verslaafd.”

UNIVERSEEL

Hendrik begint zijn dag met dienst op de afdeling. Hij volgt patiënten op die opgenomen zijn, en doet gesprekken met hen. Daarna is het tijd voor een teamvergadering, afstemming en uitwisseling met zijn collega’s. De rest van de dag staan er consultaties in zijn agenda. “Ik vind verslavingen een interessant fenomeen. Iedereen kan verslaafd geraken. Volgens mij lopen wij op deze wereld allemaal tussen die magneten in. Die kunnen aan je trekken en sleuren. Ze kunnen aantrekkelijk en prettig aanvoelen. En dan moet je beslissen hoe je daarmee omgaat. Dus het is herkenbaar, ook voor mij.” Een psychiater, die dagelijks geconfronteerd wordt met die verslavingen, en alle mechanismen errond kent… kan dus ook in de val lopen? “Ik ben ervan overtuigd dat ik ook vatbaar ben voor die magneten. Ook ik loop dus het risico om digitaal verslaafd te geraken. Ik betrap mezelf soms ook op het recreatief gebruik van mijn smartphone. En dan denk ik ‘hoeveel procent van die tijd was nu echt nuttig? Was dat scrollen nu echt de moeite waard?’” Iedereen moet dus goed opletten en nadenken over zijn eigen gedrag. Maar wie te ver is gegaan en hulp nodig heeft , kan bij Hendrik en zijn collega’s terecht. En met die hulp is het mogelijk om van verslavingspatronen los te komen. “Wat ik ook heel interessant vind aan mijn job, is dat patiënten veel succes kunnen boeken. Door die magneet tijdelijk uit te schakelen of te blokkeren. En dan zien we dat mensen zichzelf terugvinden. Ze groeien en ontwikkelen wijsheid, en die komen ze dan soms tijdens een consultatie opnieuw delen met ons. Dat is een heel fijn stuk van mijn job. Je leert veel van mensen die op weg gezet zijn en dan hun leven terug uitbouwen, met die verslaving naast zich. Dat is leerrijk en knap om te zien. Er kunnen zijn voor mensen in crisismomenten is heel dankbaar.”

ALLEMAAL DIGITAAL

Het wordt steeds moeilijker om digitale toepassingen uit te sluiten. Zelfs de overheid, bank, en allerlei administratieve toepassingen verlopen alsmaar vaker online. Toch is er ook een soort tegenbeweging merkbaar. Denk maar aan scholen en jeugdkampen die alsmaar vaker een verbod op smartphones invoeren. “Soms zeggen patiënten dat ze weer een oude Nokia zullen kopen zodat de verleiding en mogelijkheden minder zijn dan bij een smartphone. Een andere interessante tactiek is sociale controle. Denk bijvoorbeeld aan blokkende studenten in bibliotheken. Die plekken zitten vol! Dat was vroeger niet zo. In een bib moet je namelijk studeren. Daar kan je niet een uur achteruit leunen en op je smartphone zitten scrollen. Dat is dus een verstandige manier om een digitale toepassing even onder controle te houden. Ook apps verwijderen of bepaalde websites blokkeren, kunnen helpen. In onze ambulante groep helpen mensen elkaar met zulke tips om aan die verleidingen te weerstaan.” Hendrik raadt ons verder nog aan om je smartphone regelmatig weg te leggen, of hem uit te zetten. “Het lijkt misschien triviaal, maar het helpt wel echt. Bepaalde technische instellingen om apps te limiteren, kunnen ook helpen. En een dagstructuur invoeren en aanhouden, is ook een goede methode. Je kan je gsm zo instellen dat je na 21 uur enkel bepaalde oproepen kan ontvangen, maar verder niets kan doen. En dan kan je je avond afsluiten met ganzenbord (lacht).”

Tekst: Lien Kerff // Fotografie: Sander Buyck