Werken met een kwetsbare groep

Jorik werkt bij De Schakel, een project binnen de gevangenis van Hasselt dat zich richt op de begeleiding van gedetineerden met een beperking. “Wij maken geen deel uit van het gevangenispersoneel zelf, maar werken als externen zo nauw mogelijk samen met penitentiaire beambten en andere hulpverleners.”

Zijn interesse in deze doelgroep ontstond tijdens een stage bij Zorggroep Sint-Kamillus in Bierbeek. “Daar werkte ik voor het eerst met geïnterneerden. Ondanks de feiten die ze gepleegd hebben, zijn het vaak extreem kwetsbare mensen. Het blijven mensen: als je in hen investeert, kan dat een enorme impact hebben.”

“Maar liefst 40% van de gedetineerden in Vlaanderen heeft een beperking — en dat is wellicht nog een onderschatting.”

Volgens Jorik zijn veel van deze mensen nooit op de juiste manier begeleid. “Ze zijn vaak het slachtoffer van omstandigheden. Met gerichte ondersteuning kunnen we herhaling vermijden.” Hij vindt dat er nog te vaak een simplistisch beeld heerst over mensen in detentie: “Ze worden gezien als ‘slecht’ of ‘bewust fout’. Maar veel van hen kregen nooit een eerlijke kans.”

Divers werk in een gesloten setting

Joriks taken zijn uiteenlopend. Een groot deel van zijn tijd gaat naar coördinatie, overleg en netwerking. “We stemmen af met justitieassistenten, maatschappelijk werkers en zorgverleners om de begeleiding beter op elkaar af te stemmen — zowel binnen als buiten de muren.”

Daarnaast is hij ook betrokken bij individuele begeleiding en groepsactiviteiten. “Dat kan iets kleins zijn, zoals een creatieve workshop of een kookmoment. Maar het zijn belangrijke momenten om sociale vaardigheden te versterken en vertrouwen op te bouwen.”

Vertrouwen als basis

Bij De Schakel staat vertrouwen centraal. “We komen hier niet binnen met een autoritaire houding. We staan naast onze cliënten, niet boven hen. In de gevangeniscultuur is dat essentieel. Status is hier belangrijk — niemand wil zwak overkomen. Maar zodra ze voelen dat we er écht zijn voor hen, durven ze dat masker laten vallen.”

“We dwingen niemand tot deelname. Vaak begint het met een gesprek, zonder druk. Zo bouw je een band op.”

Onzichtbare beperkingen

Een grote uitdaging is het herkennen van beperkingen. “Veel gedetineerden weten zelf niet dat ze een beperking hebben. Ze hebben jarenlang geleerd om het te verbergen, of hebben nooit een diagnose gekregen.”

Daarom is fysieke aanwezigheid in de gevangenis cruciaal. “Vaak zijn het penitentiaire beambten of andere hulpverleners die signalen opmerken. Dan gaan wij in gesprek met de betrokken persoon.”

De beperkingen zijn erg uiteenlopend: van een licht verstandelijke beperking tot autisme of psychische kwetsbaarheid. “Onze samenleving is afgestemd op mensen met een gemiddeld functioneringsniveau. Wie daar net onder valt, botst voortdurend op obstakels — wat soms leidt tot crimineel gedrag en detentie.”

Kleine hulpmiddelen, groot verschil

“Soms maken kleine hulpmiddelen een wereld van verschil,” vertelt Jorik. “Een cliënt was erg prikkelbaar en snel agressief. We gaven hem een koptelefoon om lawaai te dempen. Het resultaat was meteen merkbaar: hij werd rustiger en stabieler. Maar toen de koptelefoon verloren ging, zag je meteen een terugval. Dat toont hoe kwetsbaar deze groep is.”

Ook voorspelbaarheid helpt. “Een duidelijke dagstructuur — weten wanneer je gewekt wordt, wanneer er celcontrole is — geeft houvast. Dat vermindert stress, wat helpt in de gevangenis én daarbuiten.”

Van binnen naar buiten

De begeleiding van De Schakel stopt in principe bij vrijlating, maar Jorik probeert die overgang zo goed mogelijk voor te bereiden. “Sommigen gaan naar een zorginstelling of begeleid wonen. Anderen keren terug naar de maatschappij zonder opvolging — net voor die groep is de uitdaging het grootst.”

Daarom werkt De Schakel nauw samen met Brug Binnen Buiten, een pilootproject van OC Sint-Ferdinand. “Zij bieden tot twee jaar lang intensieve mobiele ondersteuning aan (ex-)gedetineerden met een (vermoeden van) beperking. Ze helpen hen met wonen, daginvulling, en contact met het zorgnetwerk.”

Toch is het contact na vrijlating niet vanzelfsprekend. “We weten vaak niet wanneer iemand vrijkomt of waar hij terechtkomt. Ons beroepsgeheim blijft ook gelden: we zullen nooit zomaar iemand aanspreken. Maar als een ex-cliënt zelf contact opneemt, kunnen we een gesprek aangaan.”

“Onderzoek toont aan dat 70% van de ex-gedetineerden terugvalt. In landen als Noorwegen, waar men sterker inzet op nazorg, is dat cijfer veel lager.”

Iedereen verdient een kans

Wat Jorik het meeste voldoening geeft? “Als iemand zich openstelt en stappen zet om zijn situatie te verbeteren. Sommigen beginnen heel gesloten, maar durven na verloop van tijd hulp vragen en ontdekken waar ze in kunnen uitblinken.”

Volgens Jorik mag een gevangenisstraf geen eindpunt zijn. “Veiligheid is belangrijk, maar we mogen de menselijkheid van gedetineerden niet vergeten. Ze worden te vaak herleid tot hun strafblad.”

“Gedetineerden blijven mensen. Ze verdienen een menswaardige behandeling en een eerlijke kans om zich opnieuw te integreren.”