Image
5 OM TE ONTHOUDEN NA EEN TUMULTUEUS JAAR
5 OM TE ONTHOUDEN NA EEN TUMULTUEUS JAAR
Grensoverschrijdend gedrag: over preventie, interventie en postventie
Afgelopen jaar was geen evident jaar voor Broeders van Liefde. Er waren de getuigenissen van seksueel grensoverschrijdend gedrag in de jaren ‘60-’80, de publieke verontwaardiging en het interne ongenoegen over dit zwarte verleden. Maar hoe zit het vandaag met de aanpak van grensoverschrijdend gedrag binnen een organisatie waar elke dag honderdduizenden menselijke interacties plaatsvinden?
1. Welke principes worden vandaag gehanteerd in het omgaan met grensoverschrijdend gedrag?
“Het kan nooit de bedoeling zijn om grensoverschrijdend gedrag van medewerkers naar cliënten, leerlingen of bewoners toe te laten. In die zin is er vandaag een nultolerantie”, legt Raf De Rycke uit. “Waar mensen zijn, zijn echter sowieso interacties en daarbij worden grenzen soms spijtig genoeg bewust of onbewust overschreden. Het is uitzonderlijk, maar indien een medewerker vandaag grenzen overschrijdt, volgen ook proportionele sancties en/of begeleiding. Uiteraard begrijpen we dat medewerkers soms in hele moeilijke situaties terechtkomen, maar toch is het net hun rol om professioneel en geweldloos te handelen.
In onze zorgcentra vangen we anderzijds mensen op die om allerlei redenen meer dan anderen grenzen overschrijden. Dan gaat het bijvoorbeeld om fysiek geweld, ongewenst seksueel gedrag of verbaal en materieel geweld. We zijn daarom al heel lang en op allerlei manieren bezig met dit thema, zowel op vlak van preventie, interventie als postventie.”
Axel Liégeois vult aan: “Van sommige bewoners of cliënten wordt de vrijheid ingeperkt bij grensoverschrijdend gedrag zoals agressie, maar het kan ook gebeuren om medische of ortho-agogische redenen. Belangrijk is dat dit zoveel mogelijk in overleg met de cliënt en de naastbetrokkenen gebeurt. Met hun toestemming indien mogelijk, met respect voor de juridische regels en met een grote, ethische zorgvuldigheid. Voor seksueel grensoverschrijdend gedrag hebben we criteria ontwikkeld om seksueel gedrag ethisch te evalueren. Dit zijn onder andere veiligheid, ontwikkeling, gelijkwaardigheid, vrijwilligheid, toestemming en context.”
2. Ligt de aanpak vandaag vast op papier?
“We hebben in de organisatie 2 adviezen over vrijheidsbeperking en 2 over grensoverschrijdend gedrag, telkens respectievelijk voor situaties in geestelijke gezondheidszorg enerzijds en in welzijn en buitengewoon onderwijs anderzijds. In het gewoon onderwijs is er ook een vernieuwd plan rond agressie-incidenten en seksueel grensoverschrijdend gedrag op school.
Deze documenten behandelen de grondhouding, definitie, preventie en bewustwording, ondersteuning en begeleiding, en een draaiboek en handelingsmethodiek bij incidenten. Dit soort teksten is zeer nuttig als werkmethodiek en achtergrond om een beleid op te zetten in elke school of voorziening. Bovendien worden ze periodiek bijgewerkt zodat ze up-to-date blijven.”
3. Kan zorg stopgezet worden bij ernstig grensoverschrijdend gedrag?
“Ons advies ‘Gezamenlijke verantwoordelijkheid en grenzen van verantwoordelijkheid in de zorg’ uit 2021 vormt een antwoord op de vraag of er grenzen zijn aan de zorg bij zeer moeilijke zorgsituaties,” vertelt Veerle Stevens. “Een moeilijke zorgsituatie op zich is geen reden voor een eenzijdig ontslag. Maar als een patiënt grensoverschrijdend gedrag stelt naar anderen, waardoor hun integriteit ernstig in gevaar komt, dan kan dat reden zijn om de zorg stop te zetten.”
Axel Liégeois vult aan: “Als dergelijke moeilijke situaties zich voordoen, kan een moreel beraad georganiseerd worden onder leiding van de lokale referentiepersoon ethiek. In dat moreel beraad wordt standaard overlegd met alle betrokken partijen en wordt een ethische evaluatie uitgevoerd op basis van waarden en normen.”
4. Hoe wordt in scholen gewerkt rond grensoverschrijdend gedrag?
“Onze bestaande aanpak hebben we afgelopen jaar verder verfijnd en explicieter gemaakt in een heldere visietekst,” legt pedagogisch begeleider Tine Roobrouck uit. “Elke school heeft nu een werkgroep die de visietekst zichtbaar maakt. Dit gebeurt via sensibilisering en vorming, risicoanalyse en een laagdrempelige melding en registratie van incidenten.
Daarnaast is er een beoordelingscommissie die bij incidenten, aan de hand van het vlaggensysteem van Sensoa, gepaste actie onderneemt naar zowel het slachtoffer als de pleger.”
5. Hoe wordt aan preventie gedaan?
“Preventie gebeurt op veel niveaus,” zegt Nancy Van Landegem. “Dit omvat zowel infrastructurele aanpassingen als opleidingen en begeleidingsmethodieken. Enkele voorbeelden:
- Groene ruimtes en rustzones om stress te verminderen.
- Camerabewaking en verlichting op parkings.
- Eigen kamers en sanitair voor meer privacy.
- Prikkelarme tuinen en ontspanningsruimtes.
- Slaapkamerbewaking met deurverklikkers en cameratoezicht op slaapkamergangen.
- Pedagogische ondersteuningsteams bij escalaties en crisissituaties.
- Opleidingen voor medewerkers over omgaan met moeilijk gedrag.
- Specialisten zoals weerbaarheids- en agressiecoaches.
- Duidelijke afspraken en signaleringsplannen op leefgroepniveau.
- Een uniforme registratie van incidenten om beter inzicht te krijgen in de problematiek.”
“Preventie is een beleidsspeerpunt voor de sector welzijn en buitengewoon onderwijs en heeft een directe impact op het emotioneel welzijn van onze cliënten. Meer uniforme data helpen ons in de toekomst bij het verder verfijnen van onze aanpak.”
Conclusie
Grensoverschrijdend gedrag is een complex en gevoelig thema dat een geïntegreerde aanpak vereist. Broeders van Liefde zet sterk in op preventie, interventie en postventie, met een duidelijke nultolerantie en gestructureerde richtlijnen. Dankzij een combinatie van beleidsdocumenten, ethische evaluaties, opleidingsprogramma’s en infrastructurele maatregelen wordt continu gewerkt aan een veilige en respectvolle omgeving voor zowel cliënten als medewerkers.