Waardig afscheid nemen van overledenen in tijden van corona

We hopen dat iedereen er zoveel mogelijk van gespaard zal blijven, maar gezien de omstandigheden en de stijgende sterftecijfers moeten we als organisatie ook realistisch zijn: een overlijden van een medewerker, bewoner, cliënt of patiënt in deze corona-tijd kan plaatsvinden. Het is niet evident om daar vandaag passend mee om te gaan.

 

Deze corona-crisis met haar belangrijke beperkende richtlijnen doet meer dan ooit een beroep op ons vermogen om ook nu, binnen de krijtlijnen van de vele ontvangen instructies en aanbevelingen, creatief maatwerk te leveren bij het afscheid nemen van overledenen. En dat onafhankelijk van de vraag of het overlijden een gevolg is van een corona-besmetting of niet.

 

De huidige omstandigheden vragen om binnen die begrenzingen de kwaliteit van afscheidsdiensten duidelijk voor ogen te blijven houden. Net in deze ongewone omstandigheden is het belangrijk met een buitengewone aandacht zorg te blijven besteden aan het samen zinvol en waardig afscheid nemen van overleden cliënten, patiënten en bewoners.

 

We hebben er alle vertrouwen in dat alle medewerkers Zinzorg & Pastoraat in onze voorzieningen ook nu in deze geest opnieuw degelijk ambachtelijk maatwerk zullen leveren. Met deze tekst willen we hen en alle collega’s die in deze periode spijtig genoeg met overlijdens te maken zouden krijgen, een hart onder de riem steken en hen in hun zorg hiervoor bevestigen. 

 

De veelheid aan informatie die op ons afkomt zou ertoe kunnen leiden dat we door de bomen het bos niet meer zien. Daarom zetten we in eerste instantie de uitgangspunten rond waardig afscheid nemen in een uitvaartdienst nog eens op een rijtje en bezorgen we verderop graag de basisteksten van de aanbevelingen vanuit kerk en uitvaartsector. Rouw gaat uiteraard verder dan de uitvaartdienst, maar in deze tekst focussen we op het afscheidsmoment dat in de huidige context vaak moeilijk te organiseren valt. 

 

De suggesties die medewerkers Zinzorg & Pastoraat elkaar daarrond in onderling overleg doorgeven en de vele suggesties op de desbetreffende pagina van de website van de beroepsvereniging voor zorgpastores kunnen ons hierin hopelijk ook inspireren.

 

In de actuele spreidstand tussen ideaal en werkelijkheid – dus tussen uitgangspunten en beperkingen – willen we zoals steeds weer het ideaal voor ogen houden en creatief zoeken naar een zo menswaardig en zinvol mogelijk moment van afscheid, met name ook als we niet met alle betrokkenen samen kunnen komen rond de overledene. Waardig afscheid nemen is het laatste wat we als mensen voor mensen kunnen doen. We willen dit ook in deze ongewone tijden met buitengewone zorgzaamheid behartigen.

 

1. Afscheid nemen in tijden van corona: de context

In deze corona-tijden worden we geconfronteerd met belangrijke richtlijnen ter preventie van een verdere uitbreiding van deze pandemie. De verschillende overheden vaardigen dergelijke richtlijnen uit en in het spoor hiervan nemen ook andere instanties initiatief om aanbevelingen, afspraken of instructies te formuleren.

Dit gebeurt onder andere ook met betrekking tot het afscheid nemen van overledenen in de huidige context. Helemaal in lijn met de algemene richtlijnen van de overheden hebben met name de bisschoppenconferentie van België en de uitvaartsector als geheel elk aanbevelingen of richtlijnen opgesteld voor het passend omgaan met afscheid en uitvaart.

In het spoor daarvan hebben verschillende Belgische bisdommen elk hun eigen verdere concretiseringen hiervan ontwikkeld. Hetzelfde zien we bij meerdere uitvaartcentra. Ook de beroepsvereniging van zorgpastores heeft in dat spoor initiatief genomen om een aantal suggesties van mogelijke inspirerende praktijken te bundelen en via haar website aan te bieden.

We benoemen hierna graag onze uitgangspunten met betrekking tot kwaliteitsvolle afscheidsdiensten. We geven de  basisteksten mee van de genoemde aanbevelingen vanuit kerk en uitvaartsector. En we verwijzen, voor wie hier niet vertrouwd mee zou zijn, ook nog eens naar de website van de beroepsvereniging voor zorgpastores waar naast verdere concretiseringen voor de verschillende bisdommen, veel inspirerende suggesties van goede praktijken gebundeld zijn.

2. Afscheidsdiensten: uitgangspunten

Het algemeen uitgangspunt dat we hier willen hanteren, is dat elke goede afscheidsviering of uitvaartdienst, of zij nu religieus van aard is of niet, steeds gekenmerkt wordt door een evenwichtige vormgeving vanuit drie invalshoeken:

• Persoonsgericht: in een afscheidsdienst brengen we eer aan de persoon die gestorven is en brengen we die persoon met zijn of haar levensverhaal via woord en/of beeld in herinnering.
• Familie- en omgevingsgericht: in de afscheidsdienst bieden we een tijd en een ruimte waarin familie en vrienden stil kunnen vallen bij hun herinneringen, beleving, verdriet en andere gevoelens.
• Perspectiefgericht: in een afscheidsdienst bieden we, steeds op maat van overledene en omgeving, ook perspectief door middel van inspirerende woorden, verhalen en muziek, beelden en symbolen, gebeden en gebaren.

Een kwaliteitsvolle afscheidsviering of uitvaartdienst weet die drie invalshoeken passend te verbinden en tot hun recht te laten komen. Verstillend, verdichtend, verdiepend, verbeeldend en verbindend ritualiseert zij het afscheid ten behoeve van de aanwezigen, voor een laatste keer verzameld rond het lichaam of de as van de overledene. Dit is een belangrijk moment dat de nabestaanden een onvervangbare ondersteuning biedt in hun rouwproces.

Medewerkers Zinzorg & Pastoraat en anderen die betrokken zijn bij het voorbereiden en voorgaan van zo’n afscheidsdiensten weten uit ervaring dat het vinden van de goede evenwichten in een afscheidsdienst steeds een kwestie van maatwerk is. Maar het is precies dat ambachtelijke werk op maat van de overledene, familie, vrienden en de hele context dat de kwaliteit van een afscheidsdienst uitmaakt.

Deze uitgangspunten gelden ook vandaag onverkort. De huidige omstandigheden vragen echter om ze nu met de nodige extra fijnzinnige creativiteit toe te passen, binnen de grenzen van de hierna opgesomde krijtlijnen.

3. Kerncommunicatie vanuit de bisschoppenconferentie van België (18/03/2020)

Rekening houdend met de nieuwe maatregelen die de burgerlijke overheid vandaag laat ingaan, wijzen de Belgische bisschoppen erop dat een kerkelijke uitvaart momenteel alleen nog kan plaats vinden in heel beperkte kring. Dit betekent dat men slechts met enkele nabestaanden in het kerkgebouw aanwezig is en op voldoende afstand van elkaar. 

Een tweede mogelijkheid bestaat erin enkel een afscheidsgebed te bidden op de begraafplaats en dit eveneens in heel beperkte kring. 

Wanneer de pandemie voorbij is, kunnen gedachtenisvieringen gehouden worden voor allen die zijn overleden in deze periode waarin de beperkende maatregelen gelden ter bestrijding van de coronapandemie. 

Zie ook de verdere concretiseringen hiervan per bisdom.

4. Kerncommunicatie vanuit de uitvaartsector

Uitvaarten in corona-tijdperk: aanbevelingen voor de Belgische uitvaartsector (19/03/2020)

Naar aanleiding van de maatregelen die onze regering heeft genomen om de verspreiding van het virus in te dijken, werden ook de aanbevelingen voor de Belgische uitvaartsector bijgesteld.
Dit zijn de aanbevelingen voor de Belgische uitvaartsector:

• Bloemenwinkels, showrooms en ontmoetingsplaatsen worden gesloten
  Telewerk wordt de nieuwe norm. Als telewerk niet mogelijk is, moeten de regels van “social distancing” tussen de werknemers worden gerespecteerd. De formaliteiten zullen voornamelijk digitaal worden geregeld om de verplaatsingen te beperken.
• Afspraken maken en het regelen van uitvaarten
  Met het oog op telewerk, zal het eerste contact met de familie uitsluitend telefonisch verlopen en het tweede contact indien nodig op afspraak. Vermits alle informatie telefonisch wordt doorgegeven, mag er alleen voor de keuze van de kist eventueel nog een afspraak worden gemaakt, tenzij u dat bijvoorbeeld via Skype kan regelen. Het aantal mensen dat ter plaatse komt om de uitvaart te regelen is beperkt tot 2 personen. Alle contact met risicopersonen wordt vermeden. Ontvang de mensen bij voorkeur in een zaal dan in een klein kantoor.
• De bezoeken aan het uitvaartcentrum
  Het brengen van een laatste groet in het uitvaartcentrum gebeurt enkel op afspraak gedurende maximum 1 uur en in intieme kring (naaste familie en belangrijkste personen). Maximum 5 bezoekers mogen zich tegelijkertijd in dezelfde ruimte bevinden, voor zover de regels van “social distancing” kunnen worden gerespecteerd. Omhelzingen en handdrukken worden vervangen door een hand op het hart en/of een knikje. De stoelen dienen op voldoende afstand van elkaar te staan. Wij raden mensen boven de 70 jaar of met een zwakke gezondheid aan om zich niet te verplaatsen naar het uitvaartcentrum. De wijwaterkwast wordt verwijderd en de zegening van de overledene gebeurt met een knikje of een kruisteken.
• Koffietafels
  Koffietafels, uitvaartrecepties en -banketten zijn verboden.
• Vertrek vanuit het uitvaartcentrum naar de plaats van de plechtigheid of de begraafplaats.
  Bij de ophaling van de overledene door de lijkwagen mogen maximum 20 personen aanwezig zijn (met inbegrip van het personeel van het uitvaartcentrum) en voor zover dat ter plaatse mogelijk is. De social distancing moet worden nageleefd.
• Condoleren
  Vrienden en buren kunnen hun medeleven betuigen op inmemoriam.be, de sociale media of op de website van de begrafenisonderneming.
• Uitvaartplechtigheid en aula
  Omdat bijeenkomsten niet zijn toegestaan, wordt de uitvaartplechtigheid ingekort (maximum 45 minuten). Ze mag slechts worden bijgewoond door maximum 20 personen (met inbegrip van het personeel van het uitvaartcentrum). Dat aantal is minder dan 20 als de regels inzake social distancing (1,5 m afstand) niet kunnen worden gerespecteerd. Er wordt voldoende ruimte tussen de stoelen voorzien. Een eerbetoon is nog altijd mogelijk op een later tijdstip na afloop van deze corona crisis.
• Begraafplaats en/of overhandiging van de as
  Omhelzingen en handdrukken worden vervangen door een hand op het hart en/of een knikje. Geef de voorkeur aan een knikje of een kruisteken bij de laatste groet aan de overledene. Voorzie de nodige afstand tussen de mensen.
• Crematoria
  De verschillende crematoria zullen uitzonderlijke maatregelen nemen. We vragen iedereen om deze strikt na te leven. De crematoria moeten voldoen aan de federale richtlijnen en alles in het werk stellen om het afscheid mogelijk te maken.
• Dienstvoertuigen
  Lijkwagens of voertuigen voor de overbrenging van de overledene hebben maximaal 2 personen aan boord.

Alle begrafenisondernemers zullen de families op een waardige manier begeleiden en hen, ondanks de omstandigheden, helpen om het rouwproces zo sereen mogelijk te laten verlopen.

Laat ons de aanbevelingen zo strikt mogelijk volgen zodat we terug afscheid kunnen nemen van onze geliefde overledenen zoals wij dat wensen, zonder beperkingen.

Mededeling Uitvaartunie Vlaanderen (16/03/2020)

Zo gaan de Vlaamse uitvaartondernemers om met Covid-19

Ondanks de uitgebreide berichtgeving rond Covid-19 merken de uitvaartondernemers dat er bij de families nog veel vragen leven.

Uitvaartunie Vlaanderen informeert u daarom graag over de maatregelen die aan haar leden zijn gecommuniceerd en die worden opgevolgd binnen de sector:

• De uitvaartondernemers blijven beschikbaar om families bij te staan
• Bij besprekingen van de uitvaart mogen maximaal 2 familieleden aanwezig zijn
• Afscheidsplechtigheden gaan door zoals gebruikelijk, maar enkel in intieme kring (met de naaste familie)
• Rouwbezoek is mogelijk, maar dient tot een minimum beperkt te worden
• Het aanraken van besmette overledenen is verboden
• Het aanraken van kisten, kruisjes en andere symbolen is verboden
• Het schudden van handen is niet toegestaan, een alternatieve mogelijkheid is een hoofdknik of de hand even op het hart leggen
• Condoleren is voorlopig alleen online mogelijk
• Er kunnen voorlopig geen koffietafels plaatsvinden

Mededeling Uitvaartunie Vlaanderen (13/03/2020)

De maatregelen in verband met het coronavirus
Naar aanleiding van de nieuwe richtlijnen die de regering heeft opgelegd in verband met het coronavirus, moeten er ook voor afscheidsplechtigheden drastische maatregelen worden genomen.

Deze kunnen nog altijd doorgaan maar enkel en alleen in beperkte familiekring, zowel in de kerk als in het crematorium. Wij wijzen u op de volgende maatregelen:

• er wordt niet gecondoleerd,
• geen groeten,
• offergang zonder handoplegging,
• geen communie,
• geen koffietafels,
• de begroeting van de overledene in het funerarium met beperkte aanwezigen,